GR TRAVELLER
Συνέντευξη στην Ήρα Παπαποστόλου
-Είσαι η πρώτη καλλιτέχνιδα που εισήγαγε στο έργο της τα θραύσματα μαρμάρου. Γιατί διάλεξες το μάρμαρο για υλικό σου; Μίλησε μας για την τεχνική σου
Για μένα, το υλικό δεν είναι απλώς ένα μέσο· είναι ο συνομιλητής μου στη διαδικασία της δημιουργίας. Μέσα από αυτό μπορώ να εκφράσω τη σκέψη, να δώσω μορφή στην αίσθηση, να μεταφράσω την ιδέα σε έργο.
Τα υλικά που με βοηθούν να εκφραστώ, συχνά τα ανακαλύπτω τυχαία, μέσα από δοκιμές και πειραματισμούς. Έτσι προέκυψαν και τα μαρμάρινα θραύσματα που χρησιμοποιώ σχεδόν σε όλα τα έργα μου. Τα βρήκα εντελώς απροσδόκητα, καθώς αναζητούσα κομμάτια μαρμάρου για παραδοσιακό ψηφιδωτό με το οποίο ασχολιόμουν εκείνη την περίοδο. Ήταν πεταμένα υπολείμματα, άχρηστα για τους τεχνίτες του μαρμάρου - αλλά για μένα, είχαν κάτι το απροσδιόριστα ζωντανό.
Πήρα μια μικρή ποσότητα, και πίσω στο ατελιέ, ξεκίνησα να δουλεύω με αυτά. Το πρώτο έργο που προέκυψε ήταν ένα δέντρο, σα να το φυσούσε ο άνεμος προς μια κατεύθυνση. Όταν το ολοκλήρωσα, ένιωσα ότι κάτι ουσιαστικό είχε συμβεί. Κάτι στη γλώσσα αυτού του υλικού με καλούσε να συνεχίσω.
Με τον καιρό, και μέσα από αλλεπάλληλους πειραματισμούς, συνειδητοποίησα ότι αυτά τα θραύσματα είναι το υλικό που με εκφράζει βαθύτερα. Είναι το υλικό που με καθοδηγεί, που "μιλάει" πίσω - όχι για να επιβάλει, αλλά για να συνδημιουργήσει. Έγινε για μένα αφετηρία, κατεύθυνση και εργαλείο διαλόγου με το άμορφο, με αυτό που ζητά να αποκτήσει μορφή.
Σήμερα, παραμένει το κύριο μέσο της καλλιτεχνικής μου γλώσσας. Μέσα από αυτό, κατορθώνω να πλησιάζω - έστω και στιγμιαία - την απτή έκφραση μιας άυλης σκέψης.
-Πότε ήταν η πρώτη φορά που εμπνευστηκες από τη φύση; Τι σε προκαλεί σ' αυτήν και πως προσπαθείς να την αποδώσεις;
Αγαπώ τη φύση και την παρατηρώ με προσοχή. Κάθε φορά που βρίσκομαι σε ένα φυσικό περιβάλλον, προσπαθώ να απορροφήσω τις φόρμες, τους όγκους, τα χρώματα, το φως - όλα όσα συνθέτουν τον σιωπηλό της ρυθμό.
Η φύση υπήρξε ανέκαθεν πηγή έμπνευσης για τον άνθρωπο, από τους αρχαιότατους πολιτισμούς μέχρι σήμερα. Ο άνθρωπος προσπάθησε, με κάθε διαθέσιμο μέσο, να την μιμηθεί, να την αποτυπώσει, να την κατανοήσει. Και μέσα από αυτή την παρατήρηση -ίσως- να κατανοήσει και τον ίδιο του τον εαυτό.
Όταν βρίσκομαι στη φύση, αισθάνομαι μια διαρκή πρόκληση: πώς να αποδώσω εικαστικά αυτή τη ζωντανή εμπειρία, τη λάμψη της εικόνας όπως τη βιώνω; Πώς να ενσωματώσω, μέσα από το υλικό που χρησιμοποιώ -το μάρμαρο- εκείνη τη λεπτή, στιγμιαία αίσθηση: το φύσημα του ανέμου, τη διαφάνεια του φωτός πάνω σε ένα φύλλο, τη χρυσή ώρα πριν τη δύση όταν τα αντικείμενα μοιάζουν να αιωρούνται.
Το μάρμαρο, ως φυσικό υλικό, κουβαλά ήδη μέσα του τη μνήμη της γης. Και μέσα από την εργασία επάνω του, αναζητώ να του εμφυσήσω τη δική μου εμπειρία της φύσης. Να αποτυπώσω κάτι εύθραυστο - την αίσθηση του όμορφου. Γιατί, εν τέλει, η τέχνη είναι μια διαρκής αναζήτηση της ομορφιάς· και αυτή η αναζήτηση οδηγεί αναπόφευκτα πίσω στη φύση. 3. Η ύλη είναι σημαντική στον βαθμό που εξυπηρετεί την ανθρώπινη επιβίωση και εξέλιξη. Είναι πολύτιμη όσο ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου - όσο του προσφέρει τα απαραίτητα για να ζήσει. Από το σημείο και πέρα που γίνεται περιττή, παύει να έχει ουσιαστική αξία. Καταντά αδιάφορη. Άχρηστη. Βαραίνει.
-Τι σημαίνει για σένα η ύλη και ποιο ρόλο παίζει στη ζωή σου και στη δουλειά σου;
Για τους δημιουργούς, για τους καλλιτέχνες, η ύλη παραμένει θεμελιώδης. Είναι το εργαλείο και ταυτόχρονα το πεδίο της έκφρασης. Είναι το υλικό που δίνει μορφή σε μια άυλη σκέψη, που γεφυρώνει τον εσωτερικό κόσμο με τον εξωτερικό.
Με συγκινεί βαθιά το γεγονός ότι έχω ανακαλύψει ένα υλικό το οποίο είναι ανακυκλώσιμο - ένα υλικό που δεν ξεριζώνεται από τον κόσμο, αλλά διατηρεί έναν ζωντανό δεσμό με αυτόν. Το βρίσκω πεταμένο, ξεχασμένο, σπασμένο· και του δίνω νέα μορφή. Το παίρνω από τη φύση και, με σεβασμό, το επιστρέφω πάλι σε αυτήν. Το επεξεργάζομαι χωρίς να τη βλάπτω, χωρίς να την απομυζώ. Όπως έκανε ο άνθρωπος παλιά: συλλέγοντας, μετασχηματίζοντας, αλλά χωρίς υπερβολή.
Η ύλη αποκτά πραγματική σημασία όταν υπάρχει μέτρο. Όσο λιγότερες -και πιο ουσιαστικές- είναι οι ανάγκες μας, τόσο λιγότερη ύλη χρειαζόμαστε. Όσο πληθαίνουν οι περιττές ανάγκες, τόσο πληθαίνει και η περιττή ύλη γύρω μας.
Για μένα, έχει σημασία το υλικό που δουλεύω να μπορεί να ενσωματωθεί ξανά στο φυσικό περιβάλλον. Να κάνει τον κύκλο του. Να φύγει από τη γη, να περάσει από τα χέρια μου, και τελικά να επιστρέψει - μεταμορφωμένο, αλλά οικείο. Όπως ακριβώς έκανε πάντα η φύση.
-Υπάρχει κάποιος καλλιτέχνης που πιστεύεις ότι σε έχει επηρεάσει και με ποιο τρόπο; Ποιον θα διάλεγες για δάσκαλο σου;
Όλοι οι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να είναι, κατά κάποιον τρόπο, δάσκαλοί μου. Γι' αυτό και οι περισσότεροι καλλιτέχνες, όταν ταξιδεύουν, επισκέπτονται μουσεία και βλέπουν έργα άλλων δημιουργών. Είναι μια πράξη βαθιάς παρατήρησης και σεβασμού· μια σιωπηλή επιλογή δασκάλου. Μέσα από τη δουλειά κάποιου άλλου, προσπαθείς να κατανοήσεις τη σκέψη του, να διαισθανθείς τι τον ενέπνευσε, ποια ανάγκη τον οδήγησε στη δημιουργία.
Μεγάλωσα μέσα σε έναν τέτοιο χώρο, όπου η τέχνη ήταν καθημερινή εμπειρία. Στο καλλιτεχνικό χυτήριο του πατέρα μου και του αδελφού μου, είχα την τύχη να βλέπω έργα άλλων καλλιτεχνών - κυρίως γλυπτών - να παίρνουν μορφή. Αυτή η επαφή από νωρίς με διαφορετικές αισθητικές, προσεγγίσεις και χειρονομίες με σημάδεψε. Όλοι αυτοί οι δημιουργοί, άγνωστοι ή οικείοι, με δίδαξαν κάτι. Κρατώ μέσα μου μια εικόνα από τον καθένα τους, ένα μικρό στοιχείο που με διαμόρφωσε.
Η ουσία, όμως, δεν είναι να επαναλάβεις. Το ζητούμενο είναι να μεταφράσεις όλες αυτές τις εικόνες, τα μαθήματα, τις μνήμες - με έναν δικό σου τρόπο. Να τους δώσεις ένα νέο νόημα, μέσα από τη δική σου οπτική, τη δική σου ταυτότητα. Αυτό είναι, για μένα, το διαρκές στοίχημα του καλλιτέχνη: να φιλτράρει όσα βλέπει και νιώθει, και να εκφράσει κάτι προσωπικό. Όχι μια μίμηση, αλλά μια ερμηνεία. Όχι μια αναπαραγωγή, αλλά μια εσωτερική αλήθεια.
Ζούμε μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο εικόνες. Το θέμα είναι πώς τις αφομοιώνουμε. Πώς επιλέγουμε τι θα κρατήσουμε, τι θα αφήσουμε πίσω, και πώς τελικά θα μιλήσουμε με τη δική μας φωνή. Γιατί μόνο όταν υπάρχει προσωπικότητα και αυθεντικότητα, η τέχνη αποκτά λόγο ύπαρξης.
-Τι σημαίνει για σένα ομορφιά;
Η ομορφιά, για μένα, είναι αρμονία. Είναι αυτό που βλέπουμε -ή αισθανόμαστε- και μας γεννά ένα αίσθημα ισορροπίας, πληρότητας, ηρεμίας. Είναι η σωστή αναλογία, η συνύπαρξη των στοιχείων με τρόπο οργανικό, φυσικό. Μπορεί να υπάρχει σε ένα πρόσωπο, σε ένα σώμα, στα χρώματα ενός πίνακα, στις γραμμές ενός τοπίου. Είναι η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο φως και τη σκιά, στο έντονο και το ήπιο, στο παρόν και το άχρονο.
Η ομορφιά είναι ένα αίσθημα - όχι μόνο μια εικόνα. Είναι κάτι που δεν σε κάνει να θέλεις να αποστρέψεις το βλέμμα. Κάτι που δεν πληγώνει, ούτε τον άνθρωπο, ούτε το περιβάλλον. Αντίθετα, το όμορφο έχει μια θετική δύναμη· είναι κάτι που μπορεί να μας θεραπεύσει, να μας ησυχάσει, να μας συγκινήσει.
Ομορφιά είναι αυτό που δεν κραυγάζει, αλλά σε καλεί κοντά του με σιωπή. Είναι αυτό που μπορεί να φωλιάζει σε μια απλή κίνηση, σε ένα φυσικό φαινόμενο, σε ένα μικρό κομμάτι πέτρας. Δεν έχει ανάγκη να εντυπωσιάσει - μόνο να υπάρξει αυθεντικά.
Στην τέχνη, η ομορφιά δεν είναι διακόσμηση· είναι ουσία. Είναι η αναζήτηση ενός βάθους που αγγίζει τον άνθρωπο με έναν τρόπο ήπιο και ειλικρινή. Και γι' αυτό παραμένει διαχρονική.
-Το έργο σου διακατέχεται από την προσωπική σου αλήθεια, από απλότητα και λεπτό γούστο. Πιστεύεις ότι αυτά τα στοιχεία τα έχει ανάγκη ο άνθρωπος σήμερα στη ζωή του;
Όταν το έργο ενός καλλιτέχνη γίνεται με αγάπη, ειλικρίνεια και -κυρίως- με προσωπική αλήθεια, τότε αρχίζει να τον εκφράζει βαθύτερα. Κάθε έργο γίνεται μια εικόνα απογύμνωσης του δημιουργού μπροστά στον θεατή. Είναι σαν να του απλώνει το χέρι και να του λέει: «Αυτό είμαι, έτσι βλέπω τον κόσμο, έτσι αισθάνομαι». Με αυτό τον τρόπο προσπαθώ κι εγώ να προσεγγίζω τη δημιουργία: με ειλικρίνεια. Και ελπίζω αυτή η ειλικρίνεια να είναι ορατή στο έργο μου.
Τα υλικά που χρησιμοποιώ -απλά, ακατέργαστα, ανακυκλωμένα από τη φύση- δεν μου επιτρέπουν να μείνω στην επιφάνεια ή στον εντυπωσιασμό. Με προσγειώνουν, με καθοδηγούν στην ουσία. Είναι σαν να μου ψιθυρίζουν ότι πρέπει να δουλέψω με μέτρο, με σεβασμό, με απλότητα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία προσπαθώ να εκφράσω αυτό που υπάρχει μέσα μου, χωρίς να το ντύσω με περιττά πράγματα.
Η αλήθεια, όπως και η ομορφιά, δεν κραυγάζει. Δεν εμφανίζεται εύκολα. Ο άνθρωπος, για να τη βρει, πρέπει να την αναζητήσει. Πρέπει να παρατηρήσει, να σκάψει βαθύτερα, να σιωπήσει. Όλη η ζωή μας είναι στην ουσία μια προσπάθεια ανακάλυψης της αλήθειας - για τον εαυτό μας, για τον κόσμο, για τα πράγματα γύρω μας.
Έτσι λειτουργεί και ο καλλιτέχνης. Σκαλίζει το έργο του - κυριολεκτικά και μεταφορικά - πειραματίζεται, αλλάζει πορεία, αφήνει να του φανερωθεί η μορφή. Και κάπου εκεί, αν είναι παρών και ανοιχτός, εμφανίζεται και η αλήθεια. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη ανταμοιβή της δημιουργίας.
Πιστεύω πως αυτά τα στοιχεία -η αλήθεια, η απλότητα, η εσωτερικότητα- τα έχει σήμερα ανάγκη ο άνθρωπος. Ζούμε σε έναν κόσμο που μας αποσπά συνεχώς από τον εαυτό μας. Αν όμως παραμείνουμε σκεπτόμενοι, αν δώσουμε χώρο στη σιωπή και στην παρατήρηση, ίσως ξαναβρούμε την αλήθεια που ήδη υπάρχει μέσα μας. Όπως ακριβώς την ανακαλύπτει ένας καλλιτέχνης μέσα στο ίδιο του το έργο.
-Τα σοκολατάκια ΙΟΝ, ο παπαγάλος Λουμίδη, το παγωτό της Δέλτα είναι για σένα μια όμορφη παιδική ανάμνηση; Είναι κάτι που σε γυρίζει πίσω στο χρόνο; Γιατί ονομασες αυτή τη σειρά έργων "Νόστος";
Ονόμασα αυτή τη σειρά «Νόστος», γιατί τα έργα αυτά περιέχουν αντικείμενα που είναι συνδεδεμένα με εικόνες του παρελθόντος. Κάθε αντικείμενο έχει μια ιστορία προσωπική, μια ιστορία που μου γεννά νοσταλγία, και που τη μεταφέρω μέσα στην ύλη και στη μορφή.
Ο παπαγάλος του Λουμίδη, για παράδειγμα, με πηγαίνει πίσω στη Σκύρο, στη γιαγιά μου. Ήμουν ακόμα παιδί, και μου έφτιαχνε έναν μικρό, αραιωμένο καφέ για να τον πιούμε μαζί - σαν δύο μεγάλοι - και να μιλήσουμε. Ήταν μια ιεροτελεστία. Ένα παιδί και μια ηλικιωμένη γυναίκα, απέναντι, με έναν καφέ στη μέση. Αυτή η εικόνα, όσο μικρή κι αν φαίνεται, έχει μείνει μέσα μου.
Οι κλωστές πεταλούδα, φέρνουν στη μνήμη τη μητέρα μου, καθισμένη να κεντάει τα Σκυριανά κεντήματα. Οι κινήσεις της, ο τρόπος που κρατούσε το ύφασμα, το φως στο δωμάτιο - όλα έχουν χαραχτεί μέσα μου με έναν τρόπο σχεδόν άυλο, κι όμως απολύτως παρόντα.
Καθετί σε αυτή τη σειρά είναι ένα αντικείμενο-φορέας. Δεν είναι μόνο δικό μου. Ανήκει και σε μια συλλογική ελληνική εμπειρία. Είναι σημάδι μιας εποχής - ίσως όχι ακόμα ξεθωριασμένης, αλλά σιγά-σιγά απομακρυνόμενης. Κι αυτή η απομάκρυνση με κινητοποιεί να την αποτυπώσω. Να την καταγράψω, να της δώσω μορφή, να την κρατήσω λίγο ακόμα.
Δεν είναι μόνο μια πράξη νοσταλγίας. Είναι μια πρόθεση να μιλήσω για τη χρονική στιγμή που έζησα. Για την εποχή που ίσως τώρα να μοιάζει καθημερινή και χωρίς ιδιαίτερη σημασία, αλλά στο μέλλον θα έχει βαρύτητα ως μαρτυρία. Κάπως έτσι σκέφτομαι αυτή τη σειρά: σαν μια γέφυρα ανάμεσα στο προσωπικό και το συλλογικό, ανάμεσα στο παρόν που χάνεται και στο παρελθόν που επιμένει να μιλήσει.
-Η σειρά Νόστος δημιουργήθηκε από το δικό σου νοερό ταξίδι στις μνήμες - γεύσεις της Ελλάδας. Μίλησε μας γι' αυτό το ταξίδι. Πώς θέλεις να νιώσει ο θεατής βλέποντας τα έργα της συγκεκριμένης ενότητας;
Η σειρά «Νόστος» είναι μια καταγραφή της εποχής μου· το αποτύπωμα των χρόνων που έζησα. Κάθε αντικείμενο που προσπάθησα να αποτυπώσω κρύβει μια ιστορία -μια ανάμνηση από τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια. Πέρα όμως από τη συναισθηματική μου σύνδεση με αυτά, βλέπω τη σειρά αυτή και ως ένα μήνυμα κλεισμένο σε μπουκάλι, ένα ίχνος για το μέλλον.
Τη φαντάζομαι όπως τα αντικείμενα που ανακαλύπτουμε σε ανασκαφές -τεκμήρια μιας άλλης εποχής που μας βοηθούν να κατανοήσουμε την καθημερινότητα εκείνων των ανθρώπων. Ένα απανθρακωμένο καρβέλι ψωμί, για παράδειγμα, που βρέθηκε μετά την ηφαιστειακή έκρηξη στη Σαντορίνη, μπορεί να σε ταξιδέψει πίσω στον χρόνο· να σε κάνει να φανταστείς τη στιγμή που ο άνθρωπος εκείνος το έβγαζε από τον φούρνο ή τον πελάτη που το κρατούσε ζεστό στα χέρια του.
Με τον ίδιο τρόπο, θα ήθελα ο θεατής, βλέποντας τα έργα της ενότητας «Νόστος», να νιώσει πως αγγίζει ένα κομμάτι μνήμης -όχι μόνο δικής μου, αλλά μιας συλλογικής μνήμης που ανήκει σε όλους μας. Να αισθανθεί τη ζεστασιά, την απλότητα και τη νοσταλγία μιας εποχής που ίσως έχει χαθεί, αλλά συνεχίζει να ζει μέσα από τα ίχνη της.
