Ελίνα Κατσιουλα: Η αυθεντικότητα στην σκηνογραφία

2025-07-19 19:12

Ελίνα Κατσιουλα: Η αυθεντικότητα στην σκηνογραφία 


Η Ελίνα Κατσιούλα ήταν μια πολύ όμορφη και έξυπνη γυναίκα που ξεκίνησε την σταδιοδρομία της ως ζωγράφος, με σπουδές στην ΑΣΚΤ και δάσκαλο τον Γιάννη Μόραλη, αλλά που, στην πορεία, την κέρδισε η σκηνογραφία. Δούλεψε στο εργαστήρι του Βασίλη Βασιλειάδη, σκηνογράφου του Εθνικού Θεάτρου, και στη συνέχεια είχε για καθηγητή της στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ τον διάσημο Κινέζο σκηνογράφο Μινγκ Τσο-Λι.

Συχνά ο σκηνογράφος είναι ζωγράφος οπότε η «μαγιά» της δημιουργίας διοχετεύεται σε μια παράλληλη μορφή τέχνης. Όμως, η Ελίνα Κατσιούλα, πέρα από το ότι έκανε εντύπωση από την αρχή με τη δουλειά της στο Γέιλ όπου της δόθηκε η δυνατότητα να σκηνογραφήσει τις πρώτες της παραστάσεις, η διπλωματική της με θέμα τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη (414 π.Χ.) θεωρήθηκε από τις καλύτερες που είχαν ποτέ κατατεθεί και ο γνωστός σκηνογράφος του Χόλιγουντ Ρέιμοντ Κλοζέν της εξασφάλισε χρηματοδότηση και της πρότεινε μετά την αποφοίτησή της να δουλέψει μαζί του στο Χόλιγουντ, όπως και έγινε. Αμέσως μετά, αυτόνομη πια, σχεδίασε τα σκηνικά και την ενδυμασία των ερμηνευτών και των ερμηνευτριών φημισμένων θεατρικών παραστάσεων, αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές για τη δημιουργία του περιβάλλοντος και της ατμόσφαιρας διαφορετικών σκηνών, ενώ σκηνογράφησε και πολλές βραβευμένες παραστάσεις, κυρίως στο Λος Άντζελες.

Ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο με διαχρονικές παραστάσεις όπως η κωμωδία «Βάτραχοι» (405 π.Χ.) του Αριστοφάνη, το ιστορικό θεατρικό έργο «Ριχάρδος Γ΄» (1593) και το δράμα « Ο Βασιλιάς Ληρ» (1609) του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, η δημοφιλής κομεντί «Private Lives» του Νόελ Κάουαρντ (1930) ή το έργο «Little Eyolf» του Νορβηγού θεατρικού συγγραφέα Χένρικ Ίψεν (1894), ενώ ετοίμασε μακέτες για την γνωστή τραγωδία «Μήδεια» του Ευριπίδη (431π.Χ).

Με τα έργα να λειτουργούν σαν εργαλεία έμπνευσης, η Ελίνα Κατσιούλα δεν έψαχνε ποτέ για εύκολες και συμβατικές λύσεις. Μέσα από βαθειά έρευνα, έδινε την δική της ερμηνεία και προσέγγιση προς την σκηνογραφία και την ενδυματολογία, προκαλώντας στον θεατή ποικίλα συναισθήματα. 

Στους «Όρνιθες» τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν πολύχρωμα, με ζωηρά, φωτεινά χρώματα. Αυτή η πανδαισία χρωμάτων, έδινε ένταση στην σκηνογραφία της αλλά και ανακαλούσε στη μνήμη το ζεστό μεσογειακό φως. Άλλες φορές, τα κοστούμια που σχεδίαζε ήταν λεπτομερή και ιστορικά ακριβή (Ριχάρδος Γ΄) και άλλες φορές επιστράτευε την φαντασία και την ευρηματικότητά της δίνοντας εξαιρετικά σύγχρονες δημιουργίες (Βάτραχοι). Επιπλέον, επηρεαζόταν πολύ από τις ελληνικές παραδοσιακές φορεσιές, αλλά και την απλότητα της ενδυμασίας της ελληνικής υπαίθρου με τις μαυροφορεμένες γυναίκες της, με αποτέλεσμα να δημιουργεί τους δικούς της αυτάρκεις και αυτόνομους χαρακτήρες  (Weather).

Για την Ελίνα Κατσιούλα, το κοστούμι ήταν η προβολή των συναισθημάτων του ήρωα. Ήταν η καταγραφή των ψυχολογικών του καταστάσεων πάνω στην όψη του. Η σκηνογράφος χρησιμοποιούσε επιλεγμένα εικαστικά στοιχεία που βοηθούσαν να αναδυθούν βαθύτερα νοήματα της κάθε σκηνής. Δεν επρόκειτο για μία άσκοπα παραστατική και άνευ λόγου λεπτομερή σκηνογραφία, αλλά για ουσία και ομορφιά που μπορεί να παρατηρηθεί στα πιο ασήμαντα πράγματα.

Η ικανότητά της να σχεδιάζει με το χέρι, η κατανόηση του πως τα χρώματα, τα υφάσματα και οι υφές λειτουργούν στην σκηνή, κάτω από φωτισμό, η γνώση της των ενδυματολογικών ρευμάτων και των ιστορικών περιόδων, η ικανότητά της να κατανοεί τους χαρακτήρες ώστε να σχεδιάσει κοστούμια που εξυπηρετούν την ψυχολογία και την εξέλιξή τους, είναι εξαιρετικά προτερήματα και ήταν εμφανή σε όλο το έργο της.

Γνώριζε τους συμβολισμούς, την πολυτιμότητα των χρωμάτων, την διαφορετικότητα των εποχών και ήξερε πως αυτά μπορούν να ερμηνευτούν μέσα στην θεατρική πράξη. Ξεχώριζε για την βαθιά κατανόηση του πως οι ενδυμασίες υποστηρίζουν την αφήγηση, την ατμόσφαιρα και την δραματουργία των έργων. Επίσης, κατανοούσε σε βάθος τα έργα, το ύφος και τους χαρακτήρες, ενώ ήξερε πώς να μεταφράζει νοήματα και σύμβολα σε οπτικά στοιχεία. Είχε ισχυρή αίσθηση χρώματος, υφής και μορφής. Αντλούσε έμπνευση από την τέχνη, την αρχιτεκτονική, την ιστορία, αλλά και την κουλτούρα της εποχής της και επικοινωνούσε με σαφήνεια τις ιδέες της μέσα από τα σχέδιά της. Η γοητεία των εικόνων της είναι η γοητεία της αθωότητας που προέρχεται από την πείρα, όσο η ίδια έχτιζε ψυχολογικά πορτρέτα ανθρώπων που φτιάχνουν την «ιστορία».

Το ανήσυχο, δημιουργικό πνεύμα της, σε συνδυασμό με τον ανεξάντλητο πλούτο των σκηνογραφικών μετασχηματισμών που της κληροδοτήθηκαν με αφορμή χώρες - κολοσσούς όσον αφορά στην τέχνη του θεάτρου, όπως είναι η Ελλάδα και η Αγγλία, διαμόρφωσαν την δική της καλλιτεχνική συνείδηση και γέννησαν το προσωπικό της ύφος, με τις ποιητικές και οραματικές εκδοχές του. Ένα ύφος λιτό, παραδοσιακό, μα συνάμα τόσο σύγχρονο. Ένα ύφος αυθεντικό, με στοιχεία μιας δικής της «ελληνικότητας», που διακρίνεται για το λεπτό γούστο του.

Βέβαια, το έργο και η φήμη της δεν σταμάτησαν εκεί. Ήταν υποψήφια τρεις φορές για βραβείο ΕΜΜΥ για την δουλειά της στην τηλεόραση, δούλεψε τέσσερις φορές για την σκηνογραφία των Όσκαρς και συνεργάστηκε με διάσημους καλλιτέχνες για τις περιοδείες και τις συναυλίες τους, όπως με την Πώλα Αμπντούλ, τη Μαντόνα, τον Πωλ Μακ Κάρτνεϊ, την Τζάνετ Τζάκσον, τον Πρινς, τον Χούλιο Ιγκλέσιας και τους Πινκ Φλόιντ.

Ταυτόχρονα με την σκηνογραφία, εργάστηκε από το 2000 στη διακόσμηση εσωτερικών χώρων έχοντας δική της εταιρεία. Η καλλιτεχνική δουλειά της χάρισε πλήθος διακρίσεων σε παναμερικανικό επίπεδο και 17 βραβεία από το ΝΚΒΑ (Εθνική ένωση σχεδιαστών κουζινών και μπάνιων).

Η ίδια έλεγε με σεμνότητα και μετριοφροσύνη: «Δεν με ενδιαφέρει να προβληθεί η δουλειά μου στην Ελλάδα. Με ενδιαφέρει να προβληθεί η Ελλάδα μέσα από τη δουλειά μου». Αυτό ήταν το όνειρό της και, απ' ό,τι αποδεικνύεται σήμερα, το πραγματοποίησε.

Ήρα Παπαποστόλου

Κριτικός & Ιστορικός Τέχνης, μέλος της AICA International

 

Elina Katsioula: Authenticity in set design


Elina Katsioula was a very beautiful and intelligent woman who began her career as a painter,
having studied at the Athens School of Fine Arts under Yiannis Moralis, but who was eventually
won over by set design. She worked in the workshop of Vassilis Vassiliadis, set designer at the
National Theater, and then studied under the renowned Chinese set designer Ming Cho-Li at
Yale University.
Set designers are often painters, allowing them to channel their creative energy into a parallel art
form. However, Elina Katsioula, apart from making an impression from the outset with her work
at Yale, where she was given the opportunity to design her first productions, her dissertation on
Aristophanes' The Birds (414 BC) was considered one of the best ever submitted, earning her
funding from renowned Hollywood set designer Ray Klausen, who also offered her a job to work
with him in Hollywood after her graduation, which she accepted. Soon after, now working
independently, she designed sets and costumes for the performers of renowned theater
productions, receiving critical acclaim for her ability to create the right environment and
atmosphere for different scenes. She also designed sets for many award-winning performances,
mainly in Los Angeles.
She was primarily involved in classic performances such as Aristophanes' comedy The Frogs
(405 BC), the historical play Richard III (1593) and the drama King Lear (1609) by William
Shakespeare, the popular comedy Private Lives (1930) by Noel Coward and the play Little Eyolf
(1894) by Norwegian playwright Henrik Ibsen. She also prepared models for the famous tragedy
Medea (431 BC) by Euripides.
Utilizing her works as tools for inspiration, Elina Katsioula never sought easy or conventional
solutions. Through in-depth research, she gave her own interpretation and approach to set and
costume design, evoking a variety of emotions in her audiences.
In The Birds, the sets and costumes were colorful, featuring vivid, bright colors. This feast of
colors added intensity to the set design and evoked the warm Mediterranean light. At times, the
costumes she designed were detailed and historically accurate (Richard III), and at other times
she employed her imagination and ingenuity to create remarkably contemporary designs (The
Frogs). In addition, she was greatly influenced by traditional Greek costumes, but also by the
simplicity of the attire of the Greek countryside with its black-dressed women, which resulted in
the creation of her own authentic and autonomous characters (Weather).
To Elina Katsioula, the costume was a projection of the hero's emotions. It was a record of his
psychological states on his appearance. The set designer used carefully selected visual elements
that helped bring out the deeper meanings of each scene. It was not a pointlessly representational
and needlessly detailed set design, but one that conveyed substance and beauty that can be
observed in even the most insignificant things.
Her ability to draw by hand, her understanding of how colors, fabrics and textures work on stage
under lighting, her knowledge of costume trends and historical periods, her ability to understand
characters in order to design costumes that serve their psychology and development are outstanding qualities which were evident throughout her work 
She understood symbolism, the value of colors, the diversity of seasons, and knew how these
could be interpreted in theatrical performance. She stood out for her deep appreciation of how
costumes support the narrative, atmosphere and dramaturgy of plays. She also had a deep grasp
of the works, their style and their characters, and knew how to translate meanings and symbols
into visual elements. She had a strong sense of color, texture and form. She drew inspiration
from art, architecture, history, but also from the culture of her time, and communicated her ideas
with clarity through her drawings. The charm of her images is the charm of innocence that comes
from experience, as she herself crafted psychological portraits of people who make history.
Her restless, creative spirit, combined with the inexhaustible wealth of scenographic
transformations she inherited from countries that are powerhouses in the art of theater, such as
Greece and the UK, have shaped her artistic consciousness and spawned her personal style, with
its poetic and visionary variations. A style that is simple, traditional, yet at the same time so
contemporary. An authentic style, with elements of a distinct "Greekness" of her own, which
stands out for its sophisticated flair.
Of course, her work and fame did not stop there. She was nominated three times for an Emmy
Award for her work in television, worked four times on the set design for the Oscars and
collaborated with world-renowned artists on their tours and concerts, including Paula Abdul,
Madonna, Paul McCartney, Janet Jackson, Prince, Julio Iglesias and Pink Floyd.
Alongside set design, she ran her own interior design company since 2000. Her artistic work has
earned her numerous accolades across the US and 17 awards from the NKBA (National Kitchen
& Bath Association).
Her own words, spoken with modesty and humility: "I am not interested in promoting my work
in Greece. I am interested in promoting Greece through my work." That was her dream and, as
we can see today, she achieved it.


Hera Papapostolou
Art historian & Critic, member of AICA International



Πίσω