Το αντικείμενο στην ιστορία της τέχνης έχει συνδέσει το όνομά του με τον όρο Μοντέρνα τέχνη μιας και τότε είναι που παύει να έχει πρωτεύουσα σημασία η ακριβής αναπαράσταση των αντικειμένων στη ζωγραφική ή στη γλυπτική αφού τη θέση της παίρνει ο πειραματισμός με νέους και πρωτότυπους τρόπους απεικόνισής τους, συχνά αποδομώντας το αντικείμενο ή προβάλλοντας το αφαιρετικά.
Έχει επίσης συνδέσει το όνομά του με αυτό του Μαρσέλ Ντυσάν και τα περίφημα ready-made, έτοιμα, κοινά αντικείμενα που διάλεγε, τιτλοφορούσε και τα ονόμαζε τέχνη, με γνωστότερο έργο το Fountain, έναν ανεστραμμένο ουρητήρα που φέρει την υπογραφή "R. Mutt 1917" το οποίο ανακηρύχθηκε το πλέον επιδραστικό έργο του 20ου αιώνα, έτσι ώστε ο Ντυσάν να θεωρείται σήμερα ο θεωρητικός της avant-garde.
Η ομάδα των σουρεαλιστών του Παρισιού μαγνητίζεται από τα βιομηχανικά αντικείμενα του Ντυσάν και, ενώνοντας αντικείμενα δημιουργεί εκπλήξεις που μεταφράζονται σε ένα ποιητικό λεξιλόγιο. Ο Πικαμπιά κάνει συλλογή από χρησιμοποιημένα πινέλα, ο Μαξ Ερνστ μαζεύει σκεπάσματα από πλυντήρια ενώ ο Χανς Αρπ προτιμάει φτερά και βότσαλα.
Στο τέλος της δεκαετίας του ΄30, ο αμερικανός Κορνέλ φτιάχνει κουτιά μέσα στα οποία τοποθετεί διαλόγους από μικρά αντικείμενα και πολλοί καλλιτέχνες ακολουθούν το παράδειγμά του, από τον Μπολτάνσκι που στις αρχές της δεκαετίας του 70 τοποθετεί ρούχα μέσα σε συρτάρια, μέχρι τον Τζεφ Κουνς ο οποίος τη δεκαετία του 80 βάζει σκούπες μέσα σε βιτρίνες.
Στα μεταπολεμικά χρόνια, το έργο των καλλιτεχνών επεκτείνεται συχνά σε όλο τον εκθεσιακό χώρο και κάθε διαθέσιμο φυσικό ή βιομηχανικό υλικό χρησιμοποιείται αυτούσιο, με αποτέλεσμα πολλοί ζωγράφοι να μετεξελίσσονται σε «γλύπτες» και πολλοί γλύπτες να επηρεάζονται από τη Νέα Πλαστική. Τα τρισδιάστατα εικαστικά έργα αλλάζουν τον αναπαραστατικό ρόλο της τέχνης ενσωματώνοντας αυτούσια υλικά από τον πραγματικό κόσμο και το αντικείμενο γίνεται το σύμβολο αυτής της αλλαγής.
Τι σημαίνει όμως αντικείμενο για τους σύγχρονους εικαστικούς; Μπορούμε ακόμα να θεωρούμε νεωτερισμό την τρισδιάστατη ζωγραφική και την εγκατάσταση; Ή ακόμα το χάπενιγκ ή την περφόρμανς, στα οποία στον ελληνικό χώρο επιδόθηκαν οι καλλιτέχνες της μεταπολεμικής παρισινής σχολής; Το αντικείμενο και ο αυτοσχεδιασμός ενώπιον του κοινού, οι ταινίες ή τα βίντεο που αποτυπώνουν τη δραστηριότητα του καλλιτέχνη μπορούν ακόμα να θεωρούνται πρωτότυπα εικαστικά έργα; Αυτά είναι μερικά ερωτήματα που μου δημιουργήθηκαν με αφορμή την εγκατάσταση του δικού μας Στέργιου Στάμου και τη δουλειά της σερβικής καταγωγής Μαρίνας Αμπράμοβιτς.
Αν η τέχνη θέλει να είναι ορατή απόδειξη μιας ιδέας, ο Ντυσάν την συμβολίζει απόλυτα. Μετά την Κρήνη του, το «οτιδήποτε» μπορεί να θεωρηθεί τέχνη και είναι στην κρίση του θεατή να το δεχτεί ή όχι ως τέχνη. Αλλά στον 21ο αιώνα, δεν πρέπει να μας απασχολεί ούτε ο Ντυσάν ούτε οποιοσδήποτε άλλος. Καλό θα ήταν, όσο οι καλλιτέχνες παρακολουθούν τα γεγονότα και είναι μέσα σ’ αυτά, να παρουσιάζουν τον πραγματικό εαυτό τους, με μια ελευθερία που να μην τους εγκλωβίζει σε μόδες. Το ίδιο και οι θεατές. Στην κρίση σας λοιπόν.
Ήρα Παπαποστόλου
