left.gr/news/paroysiasi-toy-deyteroy-teyhoys-toy-periodikoy-paravasi
ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Ο πόλεμος στην "πιάτσα" μεταξύ παραστατικής και εννοιολογικής - ανεικονικής τέχνης είναι γεγονός. Γιατί να είναι η Διοχάντη (μια από τις πρώτες Ελληνίδες καλλιτέχνιδες που αντιμετώπισαν με εννοιολογικό τρόπο τον πραγματικό χώρο) αυτή που εκπροσώπησε τη χώρα μας στην 54η Μπιενάλε της Βενετίας; Και πόσο μας εκφράζει σα χώρα, όταν στις γκαλερί - που ακόμα αντιστέκονται - κυριαρχεί η παραστατική ζωγραφική; Ποια η σημερινή σχέση τέχνης-πολιτικής; Και ποια τα παραδείγματα αυτής της σχέσης στην ιστορία της τέχνης; Είναι δυνατόν σε μία περίοδο κρίσης και οξύτατης πολιτικής φάσης, όπου οι αναρχικοί τα σπάνε στο κέντρο της Αθήνας και όπου γεμίζουν ασθενείς τα ψυχιατρεία, να μην υπάρχει και τέχνη που να την εκφράζει; Και για πόσο θα την κρύβουμε;
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τέχνη είναι μία στην ολότητά της, αλλά άμα φτάσει στο σημείο να φλερτάρει με «στρατόπεδα», τότε έχουμε το φαινόμενο «μόδα» (είτε πρόκειται για παραστατικά έργα είτε για ανεικονικά). Άλλοι μιλάνε για το χάπι του εμπορικού ρεαλισμού, άλλοι για το προσωπικό γούστο, και άλλοι λένε πως στη μόδα αρέσει η τέχνη και πως αν αντικαταστήσουμε τη λέξη τέχνη με τη λέξη μόδα σε ένα κείμενο σαν κι αυτό, τότε θα δούμε τι πραγματικά συμβαίνει.
Όμως η τέχνη δεν παύει να είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Συνεπώς, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνική, πολιτική και οικονομική κατάσταση της εποχής, και εξαρτάται κάθε φορά από τον τρόπο που τη συλλαμβάνει ο κάθε καλλιτέχνης καθώς και από τη θέση που παίρνει απέναντι σε αυτή. Όταν άνθιζε ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός στις δεκαετίες του 50 – 60 , γνωρίζουμε πλέον ότι η C.I.A. τον προωθούσε σε ολόκληρο τον κόσμο γιατί αποτελούσε ένα σημαντικό όπλο στον πόλεμο προπαγάνδας με τη Σοβιετική Ένωση. Ξέρουμε, επίσης, ότι η Pop art αποτελούσε αντίδραση στον αφηρημένο εξπρεσσιονισμό.Όσο για τους ζωγράφους της αφηγηματικής παραστατικότητας, επηρεασμένοι από την ποπ αρτ, αλλά ταυτόχρονα με κριτικό πνεύμα απέναντί της, ήταν ταγμένοι ενάντια στον αμερικάνικο τρόπο ζωής. Και ξέρουμε ότι ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός είχε σαν επιδίωξή του μια τέχνη κατανοητή στις μάζες, που να εμπνέει στο λαό το θαυμασμό και το σεβασμό προς τον εργαζόμενο και προς το στόχο της οικοδόμησης του κομμουνισμού, ενώ η ελεύθερη παραστατικότητα ήταν το προιόν των ζωγράφων που είναι μάρτυρες της εποχής τους, μιας εποχής που δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να την εικονογραφούν.
Στην Ελλάδα, η δεκαετία του 60 ήταν μια εποχή όπου – πέρα από τις σύγχρονες καλλιτεχνικές επιρροές – το έντονο πολιτικό κλίμα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πορεία της τέχνης. Πρόκειται για μια εποχή όπου στη ζωγραφική διαμορφώνεται μια νέα εκδοχή ρεαλισμού που σχετίζεται με τις πολιτικές-κοινωνικές συγκρούσεις. Παράδειγμα η ζωγραφική του Γιάννη Ψυχοπαίδη (1945), ο οποίος κάνει συγκεκριμένες αναφορές σε πρόσωπα της πολιτικής και της κοινωνικής εξουσίας.
Η ζωγραφική των δεκαετιών 60 και 70, εκθέτει στο φως όλα τα προβλήματα της εποχής: αυτά της αυταρχικότητας, της μπουρζουαζίας, του νεοιμπεριαλισμού των Αμερικάνων στο Βιετνάμ, του σεξισμού και της ιδεολογίας της οικογένειας, της ανταγωνιστικής παραγωγικότητας. Πρόκειται για μία τέχνη ταγμένη να βάλει την αλήθεια στο επίκεντρο και να υπηρετήσει τα πολιτικά ιδεώδη.
Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες καλλιτέχνες, χωρίς να έχουν μια φυσιολογική εξέλιξη σε σχέση με τους υπόλοιπους ευρωπαίους σύγχρονούς τους – δεδομένης της ιδιαιτερότητας της ιστορίας τους- κατορθώνουν, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, να συνδιαλλαγούν μαζί τους σε ισότιμη βάση.
Όταν ο Δήμος Σκουλάκης (1939) ζωγραφίζει το 1999 τον Εκσυχρονισμό του πολέμου, παίρνει μια καθαρά πολιτική θέση απέναντι στον πόλεμο στο Κόσοβο. Θέλει να περάσει το μήνυμά του περί αντιαμερικανισμού, που εξάλλου κυριαρχεί στην Ελλάδα: κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κόσοβο κανένας Έλληνας δεν ήταν υπέρ των βομβαρδισμών και της παραφροσύνης που εκτυλισσόταν στη Σερβία.
Όσο για την Εύη Τσακνιά (1962), το 2012, παρουσιάζει μέσα από στίχους τραγουδιών, κόμικς, συνθήματα και όλη την ποπ κουλτούρα των eighties και των nineties, την ελληνική-ευρωπαική προσέγγιση στο μεταίχμιο του παλιού και του νέου κόσμου. Mε πολιτική χρειά, έρχεται να μιλήσει για τη γενιά της μεταπολίτευσης και τη διεθνή πολιτισμική της ένταξη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και να καταγράψει τη διαδρομή της. Στα έργα της βλέπουμε την άνοδο των Σοσιαλιστικών κομμάτων, το πυρηνικό ατύχημα του Chernobyl, τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, τη μεταμοντέρνα κουλτούρα... Ουσιαστικά εικονογραφεί το πρόσφατο ευρωπαικό παρελθόν και όλα της τα έργα μιλάνε για την κοινωνία και την πολιτική.
Αλλά και νεότεροι ζωγράφοι προβληματίζονται για τις σημερινές πολιτικές εξελίξεις.
Ματ και ¨γνωστοί άγνωστοι", μπαίνουν στην ίδια εικόνα με πολίτες που βαδίζουν αμέρημνοι στο κέντρο της Αθήνας, στα έργα του 2009 του Βασίλη Πέρρου (1981). Ρεαλιστής ζωγράφος, δείχνει ακριβώς πως είναι η ζωή στην πόλη, με τις χαρές μιας ήρεμης βόλτας αλλά και με την επικινδυνότητα που υπάρχει, όπως αυτή περιγράφεται στα δελτία ειδήσεων. Η βία, όπως φαίνεται στα έργα του, έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας, με τέτοιο τρόπο, ώστε να μένουμε αμέτοχοι μπροστά της και να συνεχίζουμε να ζούμε βλέποντάς την και κάνοντας πως δεν υπάρχει. Πρόκειται για μια απόλυτα σύγχρονη ματιά απέναντι στα πράγματα, που μας βάζει να σκεφτούμε σε τι κόσμο ζούμε.
Το 2012, ο Νικήτας Μπαχάρας (1979) εκθέτει τη σειρά με τους “Αντάρτες” του. Με τη ρεαλιστική ζωγραφική του, παραπέμπει στο παρελθόν για να προβληματίσει το θεατή. Στο έργο του Αντάρτης με όπλο και Νέος με μπουζούκι, βάζει πλάι πλάι δυο γενιές, το παλιό σύστημα με το σύγχρονο άνθρωπο. Ο νέος με το μπουζούκι φορά ασφυξιογόνα μάσκα. Πρόκειται για έναν αναρχικό – σύγχρονο ίσως αντάρτη – που προφυλάσσεται από τα δακρυγόνα ή μήπως για μια ολόκληρη κοινωνία που ασφυκτιά και προσωποποιείται με αυτόν τον τρόπο;
Ο Toni Milaqi (1974) ζωγραφίζει το 2012 το Μάθημα Ανατομίας, θέλοντας να μιλήσει για τη δημοκρατία, αυτήν τη μορφή του πολιτικού βίου στην οποία η διαμόρφωση της βούλησης της πολιτείας συντελείται από τη βούληση του συνόλου του λαού. Με τη μεταμοντέρνα οπτική του, σε μια παραλαγή του έργου του Ρέμπραντ, παρουσιάζει τη δημοκρατία ξαπλωμένη σαν πειραματόζωο σε ένα τραπέζι. Γύρω της, φασίστες πολιτικοί, επαγγελματίες δολοφόνοι, ο κλήρος, ο στρατός, την πειράζουν, την πετσοκόβουν, τη ματώνουν και δοκιμάζουν τις αντοχές της
Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε την πορεία που έγινε στις 19 Μαρτίου του 2012 ομάδας φοιτητών της ΑΣΚΤ Αθήνας του Ζ΄Εργαστηρίου ζωγραφικής, από την Καλών Τεχνών έως το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, με έργα με το γενικό τίτλο “ Σημαίες, Λάβαρα”, σε μια έκθεση που μιλούσε για την κρίση σήμερα, με την παρουσία εικοσιτεσσάρων καλλιτεχνών, όπου νέοι καλλιτέχνες ένωσαν τις δυνάμεις τους με τους παλιούς και γνωστούς, για να μιλήσουν για την τραγική κατάσταση που ζει ή χώρα σήμερα, με αφορμή το βιβλίο-ποίημα του Γιώργου Δουατζή "Πατρίδα των καιρών".
Δεν πρόκειται για μικρές, αλλά σοβαρές φωνές μέσα στο χάος της εποχής που δε φοβούνται να πουν τη δική τους πολιτική ιστορία; Γιατί δεν τις βλέπουμε λοιπόν στις Μπιενάλε; Είναι τελικά η εννοιολογική τέχνη το 2013 ό,τι ήταν ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός τη δεκαετία του 50;
Ήρα Παπαποστόλου
Ιστορικός και Κριτικός Τέχνης
